Wprowadzenie
W instalacjach ochrony katodowej, technice
wykorzystującej stały prąd elektryczny do przeciwdziałania korozji metalowych
konstrukcji podziemnych i podwodnych, nieodzowne stało się w wielu sytuacjach oddzielnie prądu stałego ochrony
katodowej od prądu przemiennego - powszechnie stosowanego w urządzeniach
elektrycznych, dla którego ze względów bezpieczeństwa wykorzystuje się ziemię
jako ścieżkę powrotną dla wszelkiego rodzaju prądów upływu i prądów
zwarciowych. Rozdzielenie obu obwodów nie jest możliwe, jeśli chroniona przed
korozją powierzchnia metalowa musi być jednocześnie uziemiona ze względów
bezpieczeństwa elektrycznego, co powoduje, że stały prąd ochrony katodowej
wpływa nie do chronionego obiektu a do systemu uziemień - przy okazji chroniąc
je przed korozją. Uziemienia posiadają znacznie niższą rezystancję przejścia do
ziemi niż pokryta zazwyczaj powłokami ochronnymi metalowa konstrukcja podziemna
czy podwodna poddawana ochronie katodowej. W końcowym efekcie, pomimo przepływu
prądu ochrony katodowej, stały prąd w niewielkim stopniu dociera do
zabezpieczanej powierzchni, zaś obwód prądu stałego zamyka się w znaczącej
mierze przez uziemienia ochronne. Są także i inne przypadki, kiedy obiekt
jest skutecznie zabezpieczony przed korozją za pomocą ochrony katodowej, jednak
po podłączeniu go do sieci zasilającej i systemu uziemień, efekt tej ochrony
jest niweczony (np. na metalowych jachtach posiadających ochronę katodową
kadłubów stalowych).
Pierwsze znaczące kłopoty wynikające z powyższej
sytuacji pojawiły się na magistralnych gazociągach, dla których stosowanie
ochrony katodowej jest obligatoryjne. Urządzenia elektryczne podłączane do
rurociągów, głównie w tłoczniach gazu, takie jak pompy, zasuwy, aparatura AKP,
z konieczności są uziemione i jednocześnie zwarte elektrycznie z rurociągami,
co oczywiście zazwyczaj niweczy możliwość skutecznej ochrony katodowej
gazociągu. Z elektrochemicznego punktu widzenia sytuacja ta nie jest dramatyczna
jeśli do uziemienia używa się nowej, pokrytej odpowiednio grubą warstwą cynku
bednarki stalowej. Odwrotnie, warstwa cynku na powierzchni stali, mając w stosunku do niej oraz połączonych z nią
innych powierzchni stalowych charakter anodowy, chroni je przed korozją
mechanizmem ochrony katodowej. W takiej sytuacji także przepływ zewnętrznego
prądu ochrony katodowej tą drogą jest znacząco ograniczony. Ale w sytuacji, gdy
bednarka jest już stara, lub gdy uziemienie wykonane jest z materiałów bardziej
szlachetnych od stali, np. miedzi, uziemienie to może całkowicie uniemożliwić
uzyskanie w sposób ekonomiczny efektu ochronnego na zabezpieczanym obiekcie.
Sytuacja jest jeszcze bardziej skomplikowana jeśli w charakterze uziomów
zastosuje się zbrojenie fundamentów żelbetowych.
Problem rozwiązano poprzez oddzielnie galwaniczne
fragmentów rurociągu, na których są urządzenia elektryczne, od części liniowej
gazociągu za pomącą złączy izolacyjnych. Ciągłość elektryczna rurociągu zostaje
przerwana. Ochrona katodowa obejmuje wtedy część liniową rurociągów,
pozostawiając części wydzielone złączami nie chronione lub chronione odrębnymi
instalacjami dostosowanymi do jednoczesnej ochrony uziemień energetycznych. Na
rys. 1 przedstawiony jest schemat instalacji ochrony katodowej rurociągu z wydzieloną za pomocą złączy izolujących częścią zawierającą uziemione
urządzenia elektryczne. Koszt złączy izolujących jest niestety znaczny i jest
on tym większy, im większa jest średnica rurociągu. Również nieoptymalna jest
ochrona katodowa rejonu tłoczni, gdzie znaczna część prądu ochrony katodowej z konieczności przepływa przez uziemienia.
Podobne zagadnienie współdziałania systemów ochrony
katodowej z obiektami uziemionymi występuje w części liniowej rurociągów, które
powinny być uziemiane ze względów bezpieczeństwa w strefach oddziaływania linii
wysokiego napięcia. Tu niestety trzeba stosować inne rozwiązania niż
elektryczne rozdzielenie rurociągu.
Rys.1. Schemat ochrony katodowej części liniowej
rurociągu z uziemioną częścią obiektu wydzieloną za pomocą złączy izolujących: UE - urządzenie elektryczne, UO - uziemienie ochronne, ZI - złącze izolujące, SOK - stacja ochrony katodowej, UA - uziom anodowy.
Przedstawione zagadnienie konieczności zapewnienia
współpracy ochrony katodowej i innych ochron elektrycznych na tym samym
obiekcie (nazywane także ochroną skojarzoną) stało się znacznie bardziej
uciążliwe po wprowadzeniu nowych jakościowo powłok ochronnych na rurociągach
podziemnych. Dobrze oddzielone i odizolowane od ziemi rurociągi stalowe
przestają być elementami obwodów ziemnopowrotnych w klasycznym znaczeniu. Aby
ich eksploatacja była bezpieczna dla obsługi i jednocześnie możliwe byłoby
zastosowanie ochrony katodowej we wszystkich miejscach defektów w powłoce
izolacyjnej na rurociągu stosuje się jego "uziemianie" za pomocą anod
galwanicznych oraz sond pomiarowych z próbkami stalowymi, stale
połączonymi z chronionym rurociągiem. Zabiegi te nie są dobrze widziane przez
służby zajmujące się ochroną katodową, ponieważ wprowadzają do systemu
ochronnego nowe elementy i utrudniają interpretację wyników oceny skuteczności
ochrony katodowej z zewnętrznego źródła prądu.
Prace nad ekonomicznym rozwiązaniem opisanych wyżej
problemów rozpoczęto ponad 20 lat temu w Stanach Zjednoczonych. Tam też
największe są doświadczenia zebrane w tym zakresie oraz wdrożone rozwiązania w skali przemysłowej. Niektóre z nich przenoszone są obecnie do Unii
Europejskiej. Także w Polsce problem znany jest od szeregu lat i jest również
obecnie przedmiotem różnych studiów i rozwiązań technicznych [1,2].
Urządzenie odgraniczające prądu stałego - odgranicznik prądu stałego
Jednym ze sposobów rozwiązania trudności, o których wspomniano wyżej, jest
zastosowanie urządzenia, które włączone w obwód uziemienia nie zezwoli na
przepływ prądu stałego przy niskich napięciach, typowych dla reakcji
elektrochemicznych i spadków napięć występujących w systemach ochrony
katodowej, a jednocześnie zapewni spełnienie wszystkich wymagań bezpieczeństwa
(zabezpieczenia przed wyładowaniami atmosferycznymi i przepięciami,
zabezpieczenia przeciwporażeniowego i odprowadzanie ładunków
elektrostatycznych) obsługi chronionego obiektu przez personel. W literaturze
anglosaskiej na określenie takiego urządzenia używa się terminu "d.c. decoupling
device lub "d.c. decoupler", zaś w Polsce powoli uciera się termin "urządzenie
odgraniczające prądu stałego" lub prościej "odgranicznik prądu stałego",
zaproponowany przez uznanego znawcę nazewnictwa elektrycznego dr inż. E.
Musiała z Politechniki Gdańskiej [3]. Nazwa ta znalazła również uznanie w gronie specjalistów Polskiego Komitetu Elektrochemicznej Ochrony przed Korozją
SEP. Sposób włączenia odgranicznika prądu stałego przedstawiono na rys. 2. Z punktu widzenia ochrony katodowej pomiędzy rurociągiem (lub
zainstalowanym na nim urządzeniem elektrycznym) a uziemieniem ochronnym nie
przepływa prąd stały, więc rozkład prądu na chronionej konstrukcji jest
analogiczny jak w poprzednim przypadku (rys. 1).
Rys.2. Schemat ochrony katodowej części liniowej
rurociągu z uziemioną częścią obiektu poprzez odgranicznik prądu stałego: UE - urządzenie elektryczne, UO - uziemienie ochronne, OPS - odgranicznik prądu stałego, SOK - stacja ochrony katodowej, UA - uziom anodowy.
Ogniwo polaryzacyjne - elektrochemiczny odgranicznik prądu stałego
Jednym z pierwszych urządzeń odgraniczających prądu
stałego było tzw. ogniwo polaryzacyjne Kirk'a. Działa ono jak "przełącznik
elektrolityczny" blokując przepływ prądu stałego o napięciu w zakresie
wykorzystywanym w ochronie katodowej (do ok. 1 V napięcia stałego)
jednocześnie zapewniając natychmiastowe bocznikowanie wszystkich napięć
niebezpiecznych do ziemi [4]. Ogniwo zbudowane jest z szeregu par płytek
niklowych (później zaczęto stosować stal odporną na korozję) zanurzonych w 30%
roztworze wodorotlenku potasu. Dzięki zjawisku polaryzacji elektrochemicznej,
przy niewielkiej zewnętrznej sile elektromotorycznej, płynący prąd stały jest o kilka rzędów wielkości mniejszy od prądu przemiennego, lecz przy przyłożeniu
zewnętrznego napięcia większego od progowego (elektrochemiczny rozkład wody),
oporność ogniwa gwałtownie maleje i może ono przenieść olbrzymie prądy. Ogniwo
Kirk'a K-50 przenosi obciążenie udarowe 50 kA w ciągu ½ sekundy
oraz trwały przepływ prądu przemiennego o natężeniu 100 A. Jednocześnie
przy napięciu stałym 0,15 V płynie prąd o natężeniu zaledwie 100
m
A!
Na rys. 3 pokazana jest jedna gałąź charakterystyki ogniwa oraz jego wygląd zewnętrzny.
Niestety wadą tego rozwiązania jest konstrukcja
mechaniczna i rozmiary geometryczne ogniwa: obudowa szklana, wewnątrz
elektrolit. Konieczna jest zatem obsługa tego urządzenia, uzupełnianie
elektrolitu, obserwacja ewentualnych uszkodzeń elektrod wewnątrz ogniwa.
Urządzenie montuje się w specjalnej obudowie z blachy stalowej
i bezpośrednio włącza się w linię uziemiającą.
Ogniwa polaryzacyjne znacznie lepiej niż iskierniki
spełniają swoją rolę separującą w wielu zastosowaniach. Zapewnione jest w niewielkim przedziale napięć stałych pewnego rodzaju oddzielenie galwaniczne
pomiędzy dwoma elementami przy jednoczesnym zachowaniu niskoomowej ścieżki dla
prądu przemiennego. Z tego powodu ogniwo polaryzacyjne może być efektywnie
używane w uziemieniach ochronnych.
Rys. 3. Charakterystyka napięciowo-prądowa ogniwa
polaryzacyjnego Kirk'a i jego wygląd.
Dzięki wyżej opisanym cechom przy wykorzystaniu
ogniwa możliwe jest wspólne łączenie uziemień z bednarki ze stali ocynkowanej
do uziemień miedzianych bez obawy, że utworzą ze sobą ogniwo galwaniczne, a także łączenie ich z konstrukcjami takimi jak rurociągi czy zbiorniki stalowe
również z przekonaniem, że nie spowoduje to szkodliwego uszkodzenia korozyjnego
na obiektach stalowych. Mało tego, zastosowana ochrona katodowa takiego obiektu
również nie będzie zagrożona utratą części prądu ochronnego płynącego do
takiego systemu uziemień. Ponadto ogniwa polaryzacyjne mogą być w zależności od
potrzeb łączone szeregowo lub równolegle, co stwarza możliwość szeregu dalszych
zastosowań technicznych.
Niezaprzeczalne korzyści dla systemów ochrony
katodowej, jakie wynikają z możliwości wykorzystania ogniwa polaryzacyjnego
do oddzielenia od siebie elementów w ziemi przeznaczonych i nie przeznaczonych
do ochrony katodowej, z jednoczesną
gwarancją, że nie wystąpią pomiędzy nimi niebezpieczne napięcia w wyniku zwarć,
uszkodzeń linii energetycznych lub wyładowań atmosferycznych, zapoczątkowały
dalsze prace nad ulepszeniem tego rozwiązania i stworzeniu urządzenia nie
posiadającego wad omawianego ogniwa Kirk'a. Ogniwa polaryzacyjne produkuje
kilka firm [4,5], niestety obecne przepisy uniemożliwiają wykonanie ich
samodzielnie i stosowanie bez stosownych certyfikatów.
Monolityczny odgranicznik prądu stałego
Kolejny krok w rozwoju urządzeń odgraniczających
prąd stały zrobiony został zaledwie kilka lat temu. Pojawiła się cała rodzina
urządzeń, którą w języku angielskim nazwano "solid-state AC
conducting / DC blocking devices" lub inaczej "AC Grounding and DC
Isolation". Urządzenia te mają konstrukcję kompaktową i zapewniają jednocześnie
skuteczne zabezpieczenie przed prądami zwarciowymi i prądami wyładowań
atmosferycznych (do 100 kA). Blokują także przepływ prądu stałego jeszcze
skuteczniej niż ogniwa polaryzacyjne. Impedancja dla prądu przemiennego jest
rzędu 12 m
W
.
Szereg nowych możliwych
zastosowań tych urządzeń w instalacjach ochrony katodowej spowodował, że rozpoczęto produkcję ich w kilku odmianach [6,7]:
Isolator/Surge Protector (ISP) - który posiada
stosunkowo wysoki próg blokowania przepływu prądu stałego (10 - 17 V) przy jednocześnie
dużym prądzie udarowym oraz możliwością trwałego przepływu prądu przemiennego.
Urządzenie znalazło zastosowanie do uziemiania chronionych katodowo
przewodzących osłon i rurociągów osłaniających kable, do zabezpieczania złącz
izolacyjnych na rurociągach, odprowadzania z rurociągów indukowanych prądów z linii wysokiego napięcia.
Polarization Cell Replacement (PCR) - monolityczny
zamiennik ogniwa polaryzacyjnego, urządzenie uniwersalne, przeznaczone do
oddzielania systemów uziemień i zastosowań wymienionych wyżej dla ISP.
Galvanic Isolator (GI) - zapewnia izolację dla prądu
stałego w zakresie napięć typowym dla
ogniw galwanicznych i jednocześnie stanowi efektywną ścieżkę uziemiającą.
Oczywiste
zalety monolitycznego odgranicznika prądu stałego (MOPS) w powyższych
wykonaniach powoduje, że staje się on przedmiotem szerszego zainteresowania
w rożnych zastosowaniach ochrony katodowej. Wykonuje się je z charakterystyką symetryczną oraz asymetryczną. Ta druga powoduje, że płynący
przez urządzenie prąd przemienny ulega częściowo wyprostowaniu, a stały prąd
elektryczny wywołuje efekt ochrony katodowej. Produkcja MOPS-ów, z wykorzystaniem złączy półprzewodnikowych, zapewne nie jest prosta skoro
osiągają na rynku jeszcze stosunkowo wysokie ceny. W Polsce do programu swojej
oferty handlowej odgraniczniki prądu stałego włączyła firma SPZP "Corrpol" z Gdańska.
Przepisy elektryczne
W Stanach Zjednoczonych urządzenia ograniczające przepływ prądu stałego znajdują
się w spisie urządzeń dopuszczonych do stosowania jako "spełniających wymagania
efektywnej ścieżki uziemiającej" przewidzianej w przepisach NFPA 70 Section
250-2(d) [8]. Przepisy te zezwalają ponadto na stosowanie omawianych urządzeń w celu "blokowania przepływu niepożądanego prądu stałego z systemów ochrony
katodowej". O tym, że mowa o rozwiązaniach nowych niech świadczy fakt, że przepis ten wprowadzony został w roku 1999. W oryginale brzmi on następująco:
"Where isolation of objectionable dc ground
currents from cathodic protection systems is required, a listed ac coupling/dc
isolating device shall be permitted in the equipment grounding path to provide
an effective return path for ac ground fault current while blocking dc
current..."
W Kanadzie omawiane urządzenia muszą być
certyfikowane na "spełnianie wymagania efektywnej ścieżki uziemiającej".
Należy oczekiwać, że takie uregulowanie powinno być
także przyjęte w Unii Europejskiej. Wg posiadanej wiedzy urządzenia powinny
spełniać wymagania bezpieczeństwa zgodnie z normami EN 60529 i EN
332000-4-41 oraz przejść badania wg EN 61000-4-4, EN 61000-4-5 i EN 61000-4-2.
W Polsce obowiązuje Rozporządzenie Ministra
Przemysłu z dnia 8.10.1990 w sprawie warunków technicznych jakim powinny
odpowiadać urządzenia elektroenergetyczne w zakresie ochrony
przeciwporażeniowej. Aktualne są jeszcze normy arkuszowe PN-89/E-05003 dot.
ochrony odgromowej oraz PN-86/E-05009 dot. ochrony przeciwporażeniowej.
W najbliższym czasie zostaną one zastąpione Normami Europejskimi.
Na podstawie doświadczeń praktycznych można założyć, że odgranicznik prądu stałego
będzie spełniał wszystkie wymagania elektryczne, jeśli uznanymi metodami
pomiarowymi, które stosuje się powszechnie do oceny poprawności zabezpieczeń
elektrycznych, wykaże się ich prawidłowe funkcjonowanie z włączonym w obwodzie
odgranicznikiem. Badania takie zostały wykonane.
Przepisy ochrony katodowej
Definicja urządzenia odgraniczającego prąd stały wg EN 12954:2001 [9] brzmi: "Element ochronny przewodzący po przekroczeniu
określonego progu napięcia. Uwaga: Niektóre z takich urządzeń pozwalają na przepływ prądu przemiennego do
systemów uziemień. Przykładami tego rodzaju urządzeń są: ogniwa polaryzacyjne,
iskierniki, układy diodowe".
Analogiczna definicja wg NACE International
Corrosion Society (Międzynarodowego Towarzystwa Korozyjnego): DC DECOUPLING
DEVICE: "Urządzenie używane w obwodach elektrycznych, które umożliwia przepływ
prądu przemiennego i zatrzymuje lub istotnie redukuje przepływ prądu stałego."
Odpowiednie nazwy oryginalne w językach obcych
brzmią: d.c. decoupling device, dispositif de découplage pour courant continu,
Abgrenzeinheit (Gleichstrom). Polski Komitet Elektrochemicznej Ochrony przed
Korozją przy Zarządzie Głównym SEP przyjął jako nazwę polską termin: urządzenie
odgraniczające prądu stałego lub prościej odgranicznik prądu stałego. Lepsza
też byłaby definicja "element ochronny nie przewodzący prądu stałego poniżej
określonego progu napięcia", która w pełniejszym stopniu oddaje sens
wykorzystania odgranicznika w instalacjach ochrony katodowej.
Odgranicznik prądu stałego przywołany jest w Europejskiej Normie EN 12954:2001 (pkt.7.8) oraz normie prEN 13636 [10] (7.2.4)
jako sposób umożliwiający elektryczne oddzielenie chronionego katodowo obiektu
wyposażonego w urządzenia elektryczne od głównego systemu uziemień. Wymieniony
jest obok takich zabiegów jak: użycie wyposażenia eklektycznego w klasie
izolacji II lub III (wg EN 61140), instalacji bezpiecznika różnicowo-prądowego,
ewentualnie w połączeniu z lokalnym uziomem, zastosowania transformatorów
separujących, odizolowania elektrycznego urządzeń elektrycznych od chronionego
katodowo obiektu. Obiekt chroniony katodowo nie może być podłączony
bezpośrednio do instalacji odgromowej ani do urządzeń połączonych z taką
instalacją. Jeśli zatem istnieje wymóg, aby chroniony obiekt posiadał
zabezpieczenia odgromowe (a jest tak w przypadku napowietrznych urządzeń
gazowniczych) konieczne jest zastosowanie iskiernika lub odgranicznika prądu
stałego przystosowanego do takich warunków pracy.
Zastosowania techniczne
W zależności od uzgodnień z dystrybutorem energii na
danym terenie dopuszczone są w USA zastosowania odgraniczników prądu stałego
(PCR) w celu oddzielenia chronionego obiektu od głównego systemu uziemień wg następujących dwóch głównych schematów:
a)
odseparowanie
pojedynczego obiektu od uziemienia jego obudowy chronionej katodowo (w układach
TT i IT sieci i instalacji niskiego napięcia) - włączenie odgranicznika prądu
stałego nie wymaga zgody dystrybutora energii elektrycznej.
b)
odseparowanie
wszystkich uziemianych obiektów od uziemienia transformatora zasilającego po
stronie pierwotnej (w układach TN-S sieci i instalacji niskiego napięcia) -
włączenie odgranicznika prądu stałego wymaga zgody i montażu przez służby
dystrybutora energii elektrycznej.
Przykładem pierwszego zastosowania jest ochrona
katodowa korpusu elektrycznej zasuwy na rurociągu, drugiego zaś separacja
uziemień układów zasilania cumowanych do nabrzeża jednostek pływających. Gdyby w tym drugim, dość szeroko stosowanym przypadku nie zastosowano takiego
rozwiązania - systemy ochrony katodowej stalowych kadłubów jachtów
(zazwyczaj realizowanej za pomocą anod
galwanicznych) stojących przy brzegu i korzystających z zasilania w energię
elektryczną z lądu nie chroniłyby pomalowanych kadłubów a stalowe elementy
i wyposażenie nabrzeży portowych.
Rys. 4. Uniwersalny odgranicznik prądu stałego
typu PCR (USA) [6] użyty w obu przykładowych zastosowaniach dopuszczonych
przez przepisy elektryczne USA i Kanady.
Podsumowanie
Odgranicznik
prądu stałego, a w zasadzie jego monolityczna wersja, jest nowym elementem
związanym z instalacją ochrony katodowej obiektów podziemnych, dotychczas nie
stosowanym w większej skali technicznej. Udostępnienie na polskim rynku tego
urządzenia powinno przyczynić się do jego szerszego wykorzystania w sytuacjach, gdzie - jak wykazała praktyka - nie ma innych możliwości realizacji
optymalnego systemu ochrony katodowej przy pełnym poszanowaniu wymagań
związanych z bezpieczeństwem elektrycznym.
Przykłady
zastosowań tego rodzaju urządzeń w wielu krajach, gdzie stosowane są
w różnorodny sposób sformułowane przepisy elektryczne dotyczące
bezpieczeństwa eksploatacji obiektów, rokuje nadzieję, że również w Polsce
odgranicznik prądu stałego znajdzie swoje trwałe miejsce jako skuteczny i efektywny
sposób zapewniający współdziałanie systemów ochrony katodowej razem z systemami
zabezpieczeń elektrycznych.
Literatura
- M. Markiewicz: Koordynacja ochrony katodowej z ochroną odgromową
i przeciwporażeniową na stacjach gazowych, Nafta-Gaz, Nr 4/2000.
- M. Markiewicz: Koordynacja ochrony katodowej podziemnych rurociągów
i zbiorników z ochroną przeciwporażeniową i ochroną odgromową,
Ochrona przed Korozją - wydanie specjalne, Materiały VII Ogólnopolskiej
Konferencji KOROZJA 2002, czerwiec Kraków 2002.
- E. Musiał: Nazewnictwo-dyskusja, BIULETYN Polskiego Komitetu
Elektrochemicznej Ochrony przed Korozją, str. I/3/47.
- Katalog
firmy "Kirk Engineering Co., Inc., USA.
- Katalog
firmy "Rustrol", Kanada.
- Katalog
firmy "Dairyland
Electrical Industries", USA.
- Katalog
firmy "Petroplan", Szwajcaria.
- H. N. Tachick: Electrical
Isolation Method Improves Cathodic Protection, Materials Prevention,
August 1997.
- EN 12954:2001 Ochrona katodowa zakopanych i zanurzonych konstrukcji
metalowych - ogólne zasady i zastosowania dla rurociągów.
- prEN 13636 "Ochrona katodowa zakopanych zbiorników metalowych oraz związanych z nimi rurociągów".
SPZP CORRPOL w roku 2002 zastosował szereg monolitycznych odgraniczników prądu stałego w instalacjach ochrony katodowej. Zdały także egzamin przy ochronie rurociągu przed szkodliwym oddziaływaniem indukowanego prądu przemiennego z elektroenergetycznych linii przesyłowych prądu przemiennego.
SPZP CORRPOL podjął też próbę opracowania własnego rozwiązania urządzenia odgraniczającego prąd stały z zamiarem wykorzystania go w instalacjach ochrony katodowej niewielkich obiektów podziemnych.
Aktualnie wykorzystywane są odgraniczniki MOPS-1 do ciągłej pracy przy przepływie prądu przemiennego (do zastosowania na radiatorze - fotografia z lewej) i MOPS-2 do pracy bez przepływu prądu przemiennego (fotografia z prawej). Prace nad udoskonaleniem urządzeń trwają i od roku 2003 SPZP CORRPOL włącza je do swojej oferty.
SPZP CORRPOL zastrzega sobie prawo dokonania zmian parametrów produkowanych przez siebie przyrządów i podzespołów w miarę prowadzenia prac rozwojowych. Na życzenia klientów możliwe są różnego rodzaju modyfikacje po wcześniejszym uzgodnieniu ich zakresu.